Kuşkonmaz zambak (liliaceae) ailesine aittir. Sürgünler, kök, gövde ve sapları ile popüler bir bahar zamanı sebzedir. Yoğun bir sebze olarak yemeklerde kullanılmaktadır. Kökleri ile birlikte bu bitkinin tohumları alkollü içki yapımına da katkıda bulunmaktadır. (1)
Zambakgiller familyasından Ayrelli bitkisinin bilinen yüz elliye yakın türü vardır. Bazı türleri ince yaprakları nedeniyle süs bitkisi olarak da yetiştirilir. Ancak Kıbrıs’ta bilinen ve sebze olarak kullanılan türü, yabani olarak yetişen Yeşil Kuşkonmaz türüdür.
Ayrelli Türkiye’de kuşkonmaz olarak bildiğimiz sebzenin, Kıbrıslılar tarafından kullanılan Rumca adıdır. Tıbbi olarak da kullanım alanı olan bu bitkinin, tıptaki adı ‘Asparagus officinalis’dir.
Ayrelli, Kıbrıs’ta bol yağışlı dönemlerde yetişen bir bitkidir. Özellikle Ocak, Şubat ve Mart ayının başlarında yetişmektedir. Nisan’dan sonra yetişen ayrellilerin kurtlandığı söylenmektedir. Ayrelli dikenli bir otun içinden çıkmakta olup uzun, ince ve yeşil bir görünüme sahiptir. Dağlarda, ovalarda yetişmektedir.
Ayrelli toplandığı zaman, acı bir tadı vardır. Bu acılığı almak için bir dizi işlem gerekmektedir. Bunlar; bol suyla yıkanması ve acılığı geçinceye kadar haşlanmasıdır. Ayrellileri çıkma zamanından sonra da kullanabilmek için, hafif kaynatıp, poşetlere koyarak buzdolabında saklamak gerekir. Buzdolabından çıkarttıktan sonra, üstüne zeytinyağı ekleyip, yumurta kırılarak direk pişirilebilmektedir. Ayrıca Kıbrıs’ta ayrellinin turşusu da kurulmaktadır.
Konserve Ayrelli hazır temizlenmiş, haşlanmış olduğu için ekstra bir işleme gerek kalmaksızın kullanılabilir. Bu sebeple yabani Ayrelliye göre yemeğin hazırlanması daha da kolaylaşır. Bununla birlikte konserve Ayrellinin tadı, yabani Ayrelliye göre daha tatlıdır.
Protein açısından zengin fakat kalori ve karbonhidrat bakımından düşük alkalin bir besindir. Aynı zamanda potasyum, folat, vitamin A, C, K ve B vitamini kompleksi açısından mükemmel bir kaynaktır.
Diyet lifleri içeren kuşkonmaz niasin, fosfor ve çok düşük sodyum açısından da zengindir. En etkileyici tarafı ise kalsiyum ve magnezyum açısından en ideal sebze olarak bilinmesidir.
Kuşkonmazın (Ayrelli) Sağlığa Faydaları
Ayrellinin çok fazla sayıda tıbbi yararı bulunmaktadır. Örneğin, güçlü bir idrar söktürücüdür ve idrar yollarını temizler. Bedende kalp yetmezliği nedeniyle oluşan ödemlerin atılmasına yardımcı olur. Kalbi güçlendirir. Kalp atışlarını düzenlediği için sınav heyecanı olanların kullanması tavsiye edilir. Kanı temizler. Kum dökücü etkisi de vardır. Sinirleri kuvvetlendirir. Karaciğer ve böbreklerin muntazam çalışmasını sağlar. Karaciğer şişliğini indirir, dalak hastalıklarında faydalıdır. Zihin yorgunluğunu giderir. Sivilce ve egzamanın iyileşmesinde yardımcı olur.
Kandaki seker miktarını düşürür. El ve ayaklarda görünen şişliklerin inmesine yardımcıdır. Sindirimi kolaylaştırır, afrodizyak etkisi olduğu bilinir. Bu yararlarının yanında ayrelliyi bel soğukluğu böbrek ve mesane iltihabı olanlarla, çok sinirli kimselerin yememesi tavsiye edilir.
Bir porsiyon kuşkonmaz K vitamini açısından iyi bir kaynaktır. Kemikler için oldukça gerekli olan K vitamini, kuşkonmaz sayesinde günlük olarak temin edilebilmektedir. Bu durumda, kemiklerin onarılması, osteoporoz ve osteoartrit gibi kemik hastalıklarının önlenmesine etki edebilmektedir.
K vitamini kalsiyumun emilmesi için protein sentezi için oldukça önemlidir. Bu yazımız ilginizi çekebilir: K2 Vitamini Sağlıklı Arter ve Kemikler İçin Gerekli
Kuşkonmaz kanserden korur
Kansere karşı korunmak için kuşkonmaz gibi yeşil sebzeler yüksek oranda folik asit içermektedir. Folat içeren gıdaları tüketmek folik asidi temin etmek için oldukça iyi bir seçenektir.
Kuşkonmazdaki folat içeriği son derece doğal olduğu için faydaları çok daha fazladır.
Kuşkonmaz hamileler için faydalıdır
Folat aynı zamanda hamile kadınlar için zorunludur. Aslında, birçok doktor hamilelik sırasında folik asit takviyesini tavsiye etmektedir.
Folat, fetal ve embriyonik sinir hücresi oluşumlarını düzenlemeye yardımcı olmaktadır. Ayrıca, aynı zamanda erken doğum gibi istenmeyen durumları engellemeye destek olabilmektedir. (3)
Kuşkonmaz güçlü bir antioksidandır
Tüm antioksidanların annesi olarak sayılan glutatyonu oldukça yüksek miktarlarda içermektedir. Glutatyon toksinler ve serbest radikalleri kendinde toplayarak dışarı atmaya yardımcı olmaktadır.
Buna ek olarak, kuşkonmazdaki beta-karoten, selenyum, vitamin ve mineraller de antioksidan aktivite göstermektedir.
Kuşkonmaz iltihaplanmalarla mücadele eder
Antioksidan içeriğine ek olarak kuşkonmaz aynı zamanda, asparanin A, sarsasapogenin, protodioscin ve diosgenin açısından zengin olduğu için anti-inflamatuar özellikler sunmaktadır.
Kronik inflamasyon tip 2 diyabet ve kalp hastalığı gibi sağlık problemlerine neden olabilmektedir. Bu nedenle anti-inflamatuar gıdalar açısından zengin bir diyet bu sorunların gelişme riskini azaltmaya yardımcı olabilmektedir. (4)
Kuşkonmaz diyabete iyi gelir
Vitamin B1, B2 ve B6 yüklü bir vitamin kaynağıdır. Ayrıca, lif açısından zengin bir sebze olan kuşkonmaz folik asit, niasin ve kolin gibi diğer B kompleks vitaminleri temin etmektedir.
Tüm bunlar düzgün şeker ve nişasta için vücuda gerekli önemli besinlerdir. Bu nedenle, daha fazla yemek kan şekeri kontrolünü tutmak için iyi bir yoldur. Lif içeriği yüksek olduğu için tip 2 diyabet riskini de azaltabilmektedir.
Her iki diyabet tipini de kontrol altında tutmak için diyet programlarına kuşkonmaz eklenmesi tavsiye edilmektedir. Bu yazımız ilginizi çekebilir: Diyabet Hakkında Her Şey
Kuşkonmaz kalbi korur
Ayrıca kalp hastalığı riskini azaltmaya yardımcı olabilmektedir. B vitaminleri açısından güçlü bir kaynak olduğu için kuşkonmaz homosistein ve amino grup asit düzenlemelerinde önemli bir rol oynamaktadır.
Böylece kalp hastalıklarını engellemede önemli bir faktör olmaktadır. Sahip olduğu çözünür lif oranı, kalp hastalığı olasılığını azaltmak için mükemmel bir seçenek olarak kabul edilmektedir. (5)
Kuşkonmaz sindirim sistemine destek olur
Lif açısından zengin olduğu için sindirim için faydalıdır. Müshil etkisine sahip olan bu sebze, kabızlığı tedavi etmek için etkilidir. İrritabl barsak sendromu tedavisi, düşük kötü kolesterol seviyeleri ve dengeli kan şekeri için yardımcı olabilmektedir.
Kalın bağırsaktaki iyi bakterilerin hasar görmesini de engelleyen kuşkonmaz, sindirim sisteminin genel fiziksel ve zihinsel refahı için faydalıdır.
Kuşkonmaz enfeksiyonlarla savaşır
Kuşkonmaz en önemli faydalarından bazıları saplarında bulunan karotenler, zeaksantin, manganez ve lutein gibi antioksidanlarla ilgilidir. Bütün bu faydalı ekip vücuttaki serbest radikalleri ortadan kaldırmak için son derece önemlidir.
Bu viral enfeksiyonlar ve ölümcül hastalıklardan korumak anlamına da gelmektedir. Vücudunuzun direnç gücünü artırmak için günlük olarak kuşkonmaz sapı tüketebilirsiniz.
Kuşkonmaz ruh sağlığına iyi gelir
Folat içeriği ile homosisteine etki ederek hem fiziksel hem de duygusal bir düzeyde vücuda yardımcı olmaktadır. Vücutta aşırı homosistein üretimi beyne giden kan ve diğer besin malzemelerini bloke ederek depresif eğilimlere neden olmaktadır. Bu da uyku ve iştah gibi önemli yaşamsal durumları etkilemektedir. (6)
Kuşkonmaz beyin fonksiyonlarını artırır
Bu lezzetli yiyecek beynin bilişsel gerilemesiyle mücadele edebilmektedir. Diğer yeşil yapraklı sebzeler gibi kuşkonmazda bilişsel bozukluğun önünü alabilecek B12 ve folat açısından iyi bir kaynaktır.
Yapılan araştırmalara göre, düzenli tüketiminde zihinsel esneklik performansında artış gözlemlenmektedir.
Kuşkonmaz doğal bir idrar söktürücüdür
Kuşkonmaz doğal bir idrar söktürücüdür. Yüksek oranda amino grup asit içerdiği için vücuttan aşırı tuzun ve suyun atılmasını desteklemektedir.
Vücuttaki yüksek ödem nedeniyle yüksek tansiyon ya da diğer kalp ile ilgili hastalıklardan muzdarip olan kişilerde özellikle yararlıdır. (7)
Kuşkonmaz PMS belirtilerini hafifletir
PMS belirtilerini azaltmada etkilidir. Birincisi, yukarıda belirtildiği gibi diüretik özellikleri genellikle aylık döneme kadar oluşan rahatsız edici şişkinliği gidermektedir.
İkincisi, kuşkonmaz magnezyum içerir ve çeşitli çalışmalarda yüksek oranda magnezyumun yorgunluk, depresyon ve sinirlilik seviyelerini azaltmak için faydalı olduğu görülmüştür.
Kuşkonmaz böbrek taşını tedavi eder
Diüretik özellikleri gelişmekte olan böbrek taşı riskini azaltmaya yardımcı olabilmektedir. Buna ek olarak, kuşkonmaz zaten böbrek taşından muzdarip olan insanlarda böbrek taşını kırmak için etkili olabilmektedir.
Tüm bu faydalar böbrek taşlarına neden olan oksalik asit kristallerini kırmak için sahip olduğu yetenekten gelmektedir.
Kuşkonmaz kilo vermeye yardımcı olur
Bir porsiyon kuşkonmaz lif ve protein açısından zengin olduğu için aşırı yeme alışkanlığını engelleyebilmektedir. Uzun süre tok hissetmeye etki eden kuşkonmaz, sağlıksız atıştırmalardan sizi uzak tutmaktadır.
Buna ek olarak, birçok kişi ızgara kuşkonmazın tadını oldukça sevmektedir. Üstelik bir fincan kuşkonmaz sadece 43 kaloridir. (8)
Kuşkonmaz bağışıklık sistemini güçlendirir
Doğada bulunan doğal bir rutin maddesi kaynağıdır. Böylece enerji verir ve birçok enfeksiyona karşı vücudu korumaktadır.
Sahip olduğu vitamin C ile de bağışıklık sistemini güçlendirmekte ve anemi oluşumunu önlemektedir.
Kuşkonmaz Alzheimer hastalığını tedavi eder
Zengin bir vitamin K kaynağıdır. K vitamini sağlıklı kemik ve kemik oluşum aktivitesini destekler. Diğer yandan, nöronsal hasarı önlemek ve Alzheimer hastalığını tedavi etmek için günlük olarak kuşkonmaz tüketilmesi önerilmektedir.
Kuşkonmaz göz sağlığını destekler
A vitamini eksikliği loş ışıkta kötü görmeye yol açmaktadır. Kuşkonmaz ise A vitamini içerdiği için, göz sağlığınızı geliştirebilmektedir. (9)
Kuşkonmaz’ın (Ayrelli) Zararları
Gıda miktarlarında tüketildiğinde kuşkonmaz güvenlidir. Ancak, daha büyük tıbbi miktarda kullanıldığında, kuşkonmazın güvenli olup olmadığını bilmek için yeterli bilgi yoktur.
Bir sebze olarak yendiğinde ya da cilde uygulandığında alerjik reaksiyonlara neden olabilmektedir.
Hamilelik ve emzirme
Hamilelik sırasında tıbbi miktarlarda kullanmak güvenli değildir. Kuşkonmaz ekstreleri doğum kontrolü için kullanılmaktadır, bu yüzden hamilelik sırasında hormon dengelerine zarar verebilir.
Emzirme döneminde tıbbi miktarlarda kuşkonmaz tüketiminin güvenliği hakkında yeterli bilgi yoktur. Bu nedenle güvenli tarafta kalmak için dikkatli olmakta fayda vardır.
Soğan, pırasa bitkilerine alerji
Soğan, pırasa, sarımsak ve frenk soğanı olmak üzere liliaceae ailesinin diğer üyelerine duyarlı kişilerde alerjik reaksiyona neden olabilmektedir. (10)
Kuşkonmaz (Ayrelli) Tavsiyeler
Taze sapları yemek için hazırladığında soğuk suyla iyice yıkayın ve kabuklarını soyun. Sonrasında doğrudan pişirebilirsiniz. Genelde kuşkonmaz saplarını için kısa bir pişirme süresi yeterli olmaktadır.
Saplarını çiğ olarak yiyebilirsiniz. Diğer yandan buğulama, sote, tavada pişirebilir ya da sebze, fasulye, tavuk ya da deniz ürünleri ile karıştırıp tüketebilirsiniz. (11)
Kuşkonmaz için önerilen minimum ve maksimum bir tüketim miktarı yoktur. Toksit bir sebze olmadığı için tüketimi güvenlidir. Diyetinizin bir parçası haline getirebilirsiniz. Ancak her gün tüketimi durumunda keskin kokulu ve sarı renkli idrara neden olabilmektedir. (12)
Kuşkonmaz (Ayrelli) Yemek Tarifi
Yumurtalı Ayrelli (Kıbrıs)
Malzemeler
Bir demet ayrelli
Sıvı yağ
Dört yumurta
Soğan
Limon
Tuz
İlk olarak ayrelli eğer konservede ise, kutusundan çıkarılıp sudan geçirilir. Yabani ayrelli ise, genç sürgünleri toplanarak yıkanır ve kırılır. Kırılırken tazeliğine dikkat etmek gerekir. Sürgünleri kırarken taze olmayan yerler kolaylıkla kırılmayacaktır. Kırılmayan yerler yemek olarak kullanılmaz.
Kırılan ayrelliler tavaya konulur. Acılığı geçene kadar suyu 3 kere değiştirilerek haslanır ve yemekte kullanmaya hazır hale getirilir. 3 kez suyu değiştirilip kaynatıldıktan sonra, suyu süzülür.
Suyu süzüldükten sonra tavaya zeytinyağı eklenir. Daha sonra soğanlar doğranır ve tavaya konulan ısınmış haldeki sıvı yağa atılır. Ayrelliler ve soğanlar (pembelesinceye kadar) zeytinyağıyla birlikte iyice kavrulur.
Daha sonra kızaran Ayrellilerin üstüne dört tane yumurta kırılır. Yumurtanın sadece beyazlarını karıştırarak üzerine tuz eklenir.
Yumurtalar pişene kadar, Ayrellinin her tarafına dağıtılarak karıştırılır. Piştikten sonra servis tabağına alınır ve üstüne isteğe bağlı olarak limon dökülür. Ayrelli yemeği piştikten sonra çok beklerse tadı bozulabilir.
Hazırlayan: Ahmet Baba
Kaynak: www.mutluvesaglikli.com/kuskonmaz-ayrelli-faydalari-nelerdir/
