İsmail BOZKURT

         Bu coronalı günlerde, bazı güzelliklerden zamanında bilgimiz olmayabiliyor.

12 Kasım 2019 Salı günkü yazımda ele alıp kısaca tanıttığım, “Kıbrıs Şer’iyye Sicilleri-1A Numaralı Kıbrıs Şer’iyye Sicili (Hicrî 988- 1003/ Miladî 1580 - 1595)” adlı 1435 sayfalık dev yapıtın “Takdim”inde, Soyalp Tamçelik bunu benzer başka kitaplar geleceğinden söz eder.

Bu yapıtı yayıma hazırlayan, -ikisi de dostum, sevip takdir ettiğim- çok değerli bilim insanı Prof. Dr. Soyalp Tamçelik ile araştırmacı Mustafa Kemal Kasapoğlu çok güzel ve üretken bir ikili oluşturmuşlar. Son çalışmaları, Kıbrıs Şer’iyye Sicilleri’ni günümüz Türkçesi yanında, dünya dili İngilizce’ye de kazandırmak oldu: “Cyprus Vaqfs Administration, Cyprus Court Registers, Cyprus Court Register No.1 (A.H. 988-1003 / A.D. 1580 – 1595).”

Zaman zaman bu sayfada, Prof. Dr. Soyalp Tamçelik ile Mustafa Kemal Kasapoğlu’ndan, eserlerinden ve üretkenliklerinden söz ettim.  Yukarıda sözünü ettiğim İngilizce kitap da yine bu ikilinin kaleme aldığı dev bir çalışmadır. Büyük (ansiklopedi) boyunda, ciltli, 499 sayfa!

***

         Kıbrıs şer’iyye sicilleri’nin tıpkıbasımlardan örneklerin de verildiği yapıt, yalnızca hazır/varolan  bilgileri aktarmaz. Üç bölümden oluşan yapıtta, Birinci Bölüm, 66 sayfalık kapsamlı inceleme - araştırmadır.

“The Court Registers of Cyprus and their General Characteristics (Kıbrıs’a Ait Şer’iyye Sicilleri ve Genel Özellikleri/Karakteristikleri” başlığını taşıyan bu Birinci Bölüm’ün ara başlıkları, içerik hakkında bir fikir de verir: “Introduction (Giriş),” “The Judicial System of The Ottoman Rule Ottoman Empire and its General Characteristics (Osmanlı Devleti’nde Yargı Sistemi ve Özellikleri),” “Brief History of the Shariya Courts (Şer’i Mahkemelerin Tarihçesi),” “Courts Founded in Cyprus During Ottoman Rule (Osmanlı Döneminde Kıbrıs’ta Kurulan Mahkemeler),” “Court Personnel Mahkemelerde Görevli Kişiler),” “Cases That Have Been Taken in The Shariya Court and Their Characteristics (Şerî Mahkemeye İntikal Eden Davalar ve Özellikleri),” “The Importance of Court Registers in Terms of History (Tarihî Belge Açısından Şer’iyye Sicilleri’nin Önemi).

Bu bölümde sicilleri, hukuk tarihi, özel hukuk, kamu hukuku, iktisat tarihi, askerlik bakımından ele alan alt başlıklar da vardır. Bu başlıklar altında bol ve doyurucu bilgiler verilmektedir. Dahası, “Bölüm” içinde, her biri bir bilgi hazinesi olan, Osmanlı İdaresi Boyunca Kıbrıs’ta Görev Yapan Müftüler ve Görev Süreleri,  Kadıların Listesi, Kıbrıs Vakıflar İdaresinin Arşivinde Bulunan Şer’iyye Sicilleri’nin Envanter Listesi’ne de yer verilmiştir. Elbette İngilizce olarak!

         Yapıtın, 2. 1/A Numaralı Kıbrıs Şer’iyye Sicili’nin Teknik Özellikleri ve İçerik Analizi” başlıklı İkinci Bölüm’nde yer alan tablolarda da yıllara, aylara, göre hüküm sayısı, hükümlerin konularına göre tasnifi gibi bilgiler; iki bölümündeki bilgi bombardımanından sonra, Üçüncü Bölüm “(1/A Numaralı) Kıbrıs Şer’iyye Sicili’ndeki Kayıtların Hicrî Tarihe Göre Dizini” yer alır.

Eserdeki “references (kanaklar)” ve “index (dizin) doyurucu ve zengindir. Yapıtın en sonunda Sicil’den tıpkıbasım örneklerine yer veriliyor.

***

Son bölüm appendix (ek)’te, Osmanlı Kıbrıs’ının yönetsel tarih açısından zengin içeriği olan tam 27 harita vardır. Kişi olarak benim, çok dikkatimi çekti bu 27 harita! Büyük çoğunluğunu da ilk kez gördüm. Lüzinyan döneminden başlayarak, yönetsel birimlerin değişim-gelişim ve biçimleniş süreci bu haritalardan izlenebilir.

Yönetsel birim derken köyler bağlamındaki değişim-gelişim ve biçimleniş sürecinin de söz konusu olduğunu belirtmeliyim.

Haritaların, yapıtın genel içeriği kadar önemli olduğunu; bu haritalardan hareketle, bal gibi dev boyutta bir Kıbrıs’ta Osmanlı Yönetsel Tarihi ya da başka bir ad taşıyacak bir yapıt çıkabilir diye düşünmeden edemiyorum.      

***

Şer’iyye sicilleri, Osmanlı döneminde mahkemelerde görülen davalarla ilgili işlemlere yer veren defterlerdir. Sıradan olaylar, cinayetler, nikâh ve boşanma, vergi kayıtları, narh uygulamaları, atamalar, lonca davaları, vakfiye ve vakıf muhasebe verileri ve bunlar gibi konuları içerir. Bunlar sosyoloji, tarih, hukuk, iktisat gibi konularda genel anlamda ve bilimsel çalışmalar bakımından kaynak niteliğindedir. Soyalp Tamçelik de, şer’iyye sicillerinin Ada’nın Osmanlı yönetimine geçmesinden hemen sonra meydana gelen sosyal, ekonomik, adlî, toplumsal vb. gibi olayları kayda geçirdiğini ve Kıbrıs tarihinin yazımı için birinci elden materyal/kaynak olduğunu belirtir.

Sicillerin bu içerik, kapsam, özellik ve niteliklerine baktığımızda, dünya dili İngilizce’ye çevrilmelerinin önemi kendiliğinden anlaşılır. Bu çeviri ile tüm dünya için ciddi bir kaynak ortaya çıkmış oldu.

Yayımlanan İngilizce dev yapıt,  1580 – 1595 arası, yani Osmanlı’nın gelişinden sonraki yıllara aittir. Bu yayınlar çoğalıp tarih giderek ileriye doğru genişledikçe, adadaki Osmanlı döneminin çok daha iyi anlaşılacağını öngörmek yanlış olmaz.

Görülen odur ki Osmanlı, iyi bir arşivleme sistemi kurmuş, bu sistemle, yüzyıllar sonra onula ilgili çalışmalara ışık tutmuştur. Osmanlı’nın çok geniş bir coğrafyada 600 yıl hüküm sürebilmesinin başlıca nedenlerinden biri bu sağlam arşivleme sistemi olmalıdır, diye düşünüyorum.

Ne yazık ki yirmi birinci yüzyılda, KKTC olarak böyle bir arşivleme sistemimiz yok. Kimse yakın tarihteki çatışmaları, savaş ortamını, göçleri vb. öne sürmesin. Eğer bilinç, istek ve niyet olsaydı, arşivleme devletleşme süreci ile birlikte bir sisteme ve düzene oturtulabilirdi. Oysa biz Millî Arşiv’imize bile bunu yapabileceği ortamı ve olanakları yaratmadık.  Direnişimizi, Varoluş Savaşımımızı bile arşivlemedik. Her gün hayata veda eden direnişçilerimizin anılarını bile kayda geçirmedik. Halk kültürümüz için de bunu doğru dürüst yapmadık.

Soyalp Tamçelik ile Mustafa Kemal Kasapoğlu’nu ve onlara destek olanları hem kutlarım, hem onlara teşekkür ederim.   Gerçek anlamda muhteşem bir iş başardılar. En kısa sürede arkası gelecek, eminim.